ప్రపంచ వ్యాప్తంగా మానవ హక్కుల పరిరక్షణకు అత్యంత ప్రాధాన్యత కలదు. వ్యక్తి స్వేచ్ఛకు పెద్దపీట వేయడమైనది. మన భారత రాజ్యాంగంలో వ్యక్తి స్వేచ్ఛను ప్రాథమిక హక్కుగా తీర్చిదిద్దడమైనది. ఆర్టికల్‌ 21 నందు ఈ హక్కును పొందుపరిచింది. ఆ హక్కును శాసనపరమైన పద్దతి ప్రకారమే (Procedure established by law) వ్యవహరించవచ్చును. "Arest" అనే ప్రక్రియ నేరపరిశోధనలో ముఖ్యమైన అంశం. అట్టి అరెస్ట్‌ వ్యక్తి స్వేచ్ఛకు భంగము కలుగజేస్తుందనడంలో సందేహము లేదు. Criminal procedure code ఈ అరెస్ట్‌ను ఎవరు, ఎక్కడ, ఎప్పుడు మరియు ఎలా చేయాలో నిర్దేశిస్తున్నది. తదనుగుణముగా చేసినప్పుడే ఆర్టికల్‌ 21లోని Exception క్రింద వస్తుంది. లేనిచో ఆర్టికల్‌ 21 కింద దాఖలు పరిచిన ప్రాథమిక హక్కును దోచుకున్నట్లే అవుతుంది.

ఈ అంశం ప్రజలకు మరియు పోలీసు అధికారులకు సంబంధించినది. అందుచే ఈ వ్యాసము ద్వారా ఆ నిబంధనలను ప్రస్తావించడమైనది.

ఈ నిబంధనలు సక్రమంగా అమలు జరగక వ్యక్తి స్వేచ్ఛకు భంగము తరచుగా కలుగజేస్తున్నదని గ్రహించి పార్లమెంట్‌ 2009లో క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌కు సవరణలు తీసుకురావడమైనది. ప్రస్తుతం అమలులో ఉన్న సిఆర్‌పిసిలోని నిబంధనలను ముందుగా ప్రస్తావించడమైనది.

అరెస్ట్‌ చేసే హక్కు ఎవరికి ఉంది?

ఈ విషయములు సిఆర్‌పిసిలోని సెక్షన్‌ 41, 42, 43 మరియు 44లలో ప్రస్తావించడమైనది. కొన్ని సందర్భాలలో పోలీసు ఆఫీసర్‌, ప్రైవేట్‌ పర్సన్‌ మరియు మెజిస్ట్రేటు ముద్దాయిని అరెస్ట్‌ చేయవచ్చు.

ముందుగా ప్రైవేటు పర్సన్‌ను ఎప్పుడు అరెస్ట్‌ చేయవచ్చో చూద్దాము.

సెక్షన్‌ 43:

ఏదైనా వ్యక్తి సమక్షంలో బెయిలు ఇవ్వకూడని మరియు చీశీఅ-షశీస్త్రఅఱఓaపశ్రీవ నేరము చేసినచో, అతను ఆ వ్యక్తిని అరెస్టు చేయవచ్చు. ఆ విధంగా అరెస్టు చేసిన వ్యక్తిని వెంటనే పోలీసు ఆఫీసర్‌ ఎదుట కానీ, పోలీస్‌ స్టేషన్‌లో కానీ, హాజరు పరచవలెను.

ఏ నేరములు - నాన్‌ బెయిలబుల్‌లో కాగ్నిజబుల్‌ కింద వచ్చునో సిఆర్‌పిసిలో తెలుపడమైనది.

Arest by Magistrate (Sec 44)

కార్యనిర్వాహక మెజిస్ట్రేట్‌ లేక న్యాయ నిర్ణయ మెజిస్ట్రేట్‌ సమక్షంలో మరియు వారి అధికార పరిధిలో ఏ నేరమైనా చేసినచో, ఆ నేరము చేసిన వ్యక్తిని ఆ మెజిస్ట్రేట్‌ అరెస్టు చేయవచ్చు. లేక ఇతర ఏ వ్యక్తినైనా నేరము చేసిన వ్యక్తిని అరెస్టు చేయమని అజ్ఞాపించవచ్చును.

మరియు వారి అధికార పరిధిలో అరెస్టు వారెంటు ఇచ్చుటకు అధికారమున్నచో ఆ వ్యక్తిని తన సమక్షంలో అరెస్టు చేయవచ్చు లేక అరెస్టు చేయమని మరొక వ్యక్తిని ఆజ్ఞాపించవచ్చును.

పోలీసు అధికారికి అరెస్టు చేసే అధికారం: సెక్షన్‌ 41&42 ఈ అధికారముల గురించి చర్చించుటకు ముందు కొన్ని పదములు అర్థములు తెలుసుకొనుట అవసరం. నేరములను Cognizable మరియు Non-Cognizableగా విభజించబడినది. ఒక పోలీసు అధికారి అరెస్టు వారెంటు లేకుండా అరెస్టు చేయుటకు అధికారమున్నా నేరములను లేక కేసులను Cognizable నేరము లేక కేసు అని పరిగణించబడినది. మిగతా కేసులు లేక నేరములు అనగా పోలీసు అధికారి అరెస్టు వారెంట్‌ లేకుండా అరెస్టు చేయుటకు అధికారం లేదో అట్టి నేరములను Non-Cognizable అందురు.

సిఆర్‌పిసిలోని ఒకటవ షెడ్యూల్‌లో ఏవి Cognizable ఏవి Non-Cognizableలో తెలుపుచున్నది.

పోలీసు అధికారి-అరెస్టు చేసే అధికారం:

Non-Cognizable కేసులలో అరెస్ట్‌ వారెంట్‌ లేకుండా పోలీసు అధికారులు ఏ వ్యక్తిని అరెస్టు చేసే అధికారం లేదు.

Cognizable offence or crpcసెక్షన్‌ 41 Cognizable కేసులలో ఎప్పుడు పోలీసు అధికారి అరెస్టు చేయవచ్చునో విశదపరిచినది.

సెక్షన్‌ సిఆర్‌పిసి అమెండ్‌ (Amnd)యాక్ట్‌ 5 & 2009 ప్రకారం మార్చబడినది. ఆ మార్పు 1-11-2010 నుండి అమలులోనికి వచ్చినది.

మార్చిన సెక్షన్‌ 41 ప్రకారం Cognizable నేరములను ముఖ్యంగా రెండు విధములుగా విభజించిరి.

1.            ఏడు సంవత్సరములు అంతకు లోపు జైలు శిక్ష విధించగల నేరములు

2.            ఏడు సంవత్సరములకు మించి జైలు శిక్ష లేక మరణ శిక్ష విధించగల నేరములు మరియు కొన్ని ప్రత్యేకమైన పరిస్థితులు.

మొదటి తరగతి జశీస్త్రఅఱఓaపశ్రీవ నేరములలో నిర్దేశించబడిన పరిస్థితులలోనే అరెస్టు చేయుటకు అధికారం ఉన్నది. ఆ షరతులు లేక పరిస్థితితులు 41 సెక్షన్లో పొందుపర్చడమైనది.

వాటి వివరములు

1.            పోలీసు అధికారి సమక్షంలో Cognizable నేరము చేయబడినచో ఆ పోలీసు అధికారి అట్టినేరము చేసిన వ్యక్తిని అరెస్టు చేయవచ్చును.

2.            ఒక వ్యక్తి పై మోపబడిన నేరము Cognizable నేరమై ఉండి ఏడు సంవత్సరములకు, అంతకు తక్కువగా జైలు శిక్ష విధించుటకు అవకాశమున్న కేసులలో ఆ వ్యక్తి ఆ నేరము చేసినట్లు విశ్వసించుటకు సహేతుకమైన కారణములు

ఉన్నప్పుడు క్రింద తెలిపిన పరిస్థితులు ఉన్నప్పుడు మాత్రమే అరెస్టు చేయవలెను.అవి:

ఎ.           అతను ఇక ఏ నేరము చేయకుండా ఉండుటకు ఈ అంశమును ఉపయోగించుకొనుటకు ఆ వ్యక్తి ఇతర నేరములు చేయుటకు అవకాశము కలదని నమ్ముటకు లేక ఆధారములు ఉండవలెను.

బి.          నేర పరిశోధన నిమిత్తం

                (లేక)

సి.          సాక్ష్యములు తారుమారు లేక అదృశ్యం చేయకుండా ఉండుటకు లేక

డి.          సాక్షులను ప్రలోభ పెట్టి లేక భయపెట్టో కోర్టు ఎదుట పోలీసు అధికారి ఎదుట హాజరు కాకుండా చేయుటను నివారించుటకు లేక

ఇ.          అరెస్టు చేయనిచో అతనిని కోర్టు ముందు హాజరుపరచుట సాధ్యము కానప్పుడు.

పై సందర్భములు ఉన్నట్లు చూపుటకు 'ఆధారములు' ఉండవలెను.  

మిగతా వచ్చే సంచికలో..