నేర విచారణలో నేర పరిశోధన ప్రాథమిక పాత్రయే కాక ప్రముఖమైనది. నిందితులను గుర్తించుట ఒక ఎత్తు అయితే వారిపై న్యాయస్థానంలో నేర నిరూపణ అంత్యక్రియ. నేర నిరూపణ కాక పోయినచో నేర పరిశోధన బూడిదలో పోసిన పన్నీరు. 

నేర పరిశోధనలో చూపే శ్రద్ధ చాకచక్యం, బుద్ధి కుశలత నేర నిరూపణలో కూడా చూపించినప్పుడే నేరస్థులకు శిక్ష పడి ధర్మం నాలుగు పాదాలపై నిలుస్తుంది. అది సంఘ సేవగా, శాంతి సాధనగా భావించవలెను. నేరస్థులు నిర్భయంగా, విచ్చలవిడిగా సంచరించిన అది శాంతి భద్రతలకు ప్రమాదం. అట్టి పరిస్థితులకు దారి తీయకుండా శ్రద్ధ చూపుట నేర పరిశోధన, నేర నిరూపణలో పాలు పంచుకొనే పాత్ర ధారుల పరమ ధర్మము.

ఆ విషయాలపై న్యాయశాస్త్రంలోని అంశములను ప్రస్తావించి సందేహములకు, సమాధానములు, అపోహలకు పరిష్కారం చూపుట ఈ వ్యాస ప్రథమాశయము.

నేర పరిశోధన, నేర నిరూపణ ప్రక్రియ లేక నేర నిర్ధారణ లోప భూయిష్టమైనా నేరస్థుడు నిర్ధోషిగా విడుదలైనా ధర్మాసనానికి, న్యాయానికి విఘాతం కలిగినట్లే. వందమంది నేరస్థులు విడుదలైనా ఒక నిర్ధోషికి శిక్ష పడకూడదన్న సిద్ధాంతము ఆదర్శ ప్రాయమే. కాని న్యాయస్థానం నిర్ధోషిని శిక్షించకుండా చూడటమే కాదు దోషి చట్టాల బారినుండి తప్పించుకోకుండా చూడవలసిన బాధ్యత న్యాయస్థానాలపై కలదని మన దేశ అత్యున్నత న్యాయస్థాన మాజీ న్యాయమూర్తి, న్యాయ కోవిధునిగా గుర్తెరిగిన జస్టిస్‌ శ్రీ వి.ఆర్‌. కృష్ణయ్యర్‌ ఒక కేసులో ప్రస్తావించిరి. ఈ బాధ్యత క్లిష్టమైన న్యాయస్థానాలు గుర్తించవలసిన ఆవశ్యకతమెండు. న్యాయ నిర్ణయం క్లిష్టమైన ప్రక్రియ. 

అది సులభ సాధ్యంకాదు న్యాయాధికారులు ఈ బాధ్యతను మనసావాచా గుర్తుంచుకొని వారి కర్తవ్యమును శిరసావహించవలెను.

అట్టి బాధ్యతను న్యాయస్థానం అమలు చేయుటకు నేర పరిశోధన, నేర నిరూపణ వ్యవస్థ తమ తమ బాధ్యతలను సక్రమంగా నిర్వహించినప్పుడే సాధ్యం. ఈ రెండు విభాగాలు వారి పరిధిలో విఫలమైన ఈ నిర్ధారణ క్లిష్టమగును.

మన దేశ నేర నివేదికలు (Crime Reports) గమనించినచో IPC క్రింద దాఖలైన కేసులలో సగటున దేశవ్యాప్తంగా 48శాతం కేసులలో శిక్ష పడుచున్నవి. అనగా 52 శాతం కేసులలో ప్రాసిక్యూషన్‌ అపజయం పొంది నిందితులు నిర్ధోషులుగా విడుదల అవుతున్నారు. గమనించ తగ్గ విషయము ఏమనగా కేరళలో 84శాతం కేసులలో శిక్షలు పడుచున్నవి. ఆంధ్రప్రదేశ్‌ 8వ స్థానంలో ఉంది. ఇది పునర్విమర్శన గావించవలసిన విషయం.

ఏది ఏమైనా కేసులు వీగి పోవుటకు కారణములు గురించి, పోలీసు అకాడమీలలో చర్చకు రావడం జరుగుచున్నది. 

పరిశోధనలో లోపాలు, ప్రాసిక్యూషన్‌లో పొరపాట్లు మరియు నేర నిర్ణయంలో తప్పిదాలు ఈ కేసులు వీగిపోవుటకు ముఖ్యకారణాలు. మరొక ముఖ్య కారణం ప్రధాన సాక్షులు న్యాయస్థానంలో సాక్ష్యం చెప్పక ప్రాసిక్యూషన్‌తో సహకరించక ఎదురు తిరగడం, Hostile Witnesses అవరరవర యొక్క శాతం కూడా పెరుగుతున్నది. ఆ విషయం ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించదలిచినాను.

ముందుగా న్యాయపరమైన విషయాలలో అవగాహన లేక పోవడం అపోహలు గురించి ప్రస్తావించెదను. 

పోలీసు వారికి సమాచారం అందజేయడంలో జాప్యం:

నేర పరిశోధన నేర నిర్ణయంలో నేర సమాచారము ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తుంది. సమాచారము ఇవ్వడంలో ఆలస్యమైన, అమాయకులను నేరంలో ఇరికించుటకు, సలహాలు సంప్రదింపుల వల్ల నిజానికి, పలవలు, చిలువలు కలిపి వక్రీకరణ చేయడం జరుగుటకు అవకాశాలు అధికంగా ఉండి, అసలు కేసు స్వరూపంపైనే సహేతుకమైన సందేహములు కలుగుటకు ఆస్కారం మెండు. ఇవి కేసు వీగిపోయి నిందితుడు నిర్ధోషిగా విడుదలగుటకు వీలు కలుగును.

ఈ విషయంలో న్యాయసూత్రాలను ప్రస్తావించెదను. ఈ విషయం మన దేశ అగ్ర న్యాయస్థానంలో పలుమార్లు చర్యకు వచ్చినది. నేర సమాచారము చేర వేయుటలో జాప్యము ఉన్నచో జాప్యమునకు గల కారణములను ప్రాసిక్యూషన్‌ వారు తెలుపవలెను. అనగా ప్రతి గంట జాప్యమునకు, కారణములు చెప్పవలసిన అవసరం లేదు. ఈ విషయంలో ఇంగిత జ్ఞానం (Common Sense) ఉపయోగించవలెను. సంప్రదింపులు, సలహాలతో సాక్ష్యములను తారుమారు చేయుటకు, దోషులను తప్పించుటకు అమాయకులను ఇరికించుటకు విపరీతమైన జాప్యము అవకాశము కలుగ చేయుచున్నదా? మరియు జాప్యమునకు తెలిపిన కారణములు సహేతుకముగాను, నమ్మశక్యంగా ఉన్నదో చూపవలెను. ఈ విషయం ఆయా పరిస్థితుల బట్టి ఆధారపడియుండును. Victimకు అమాయకులను ఇరికించే అవసరము లేక ఉద్దేశ్యం లేనిచో విపరీత జాప్యమును కూడా లెక్కలోనికి తీసుకొనవలసిన పనిలేదు.

ఈ న్యాయ సూత్రాలను ఢిల్లీలో జరిగిన అతి క్రూరమైన అత్యాచారం-హత్య కేసులో అనగా నిర్భయ కేసులో అనగా Mukesh and others  Vs State & NCP, Delhi (2017) 6 Sec 1 లో మన సర్వోన్నత న్యాయస్థానం విశదం చేయడమైనది. గతంలో మన దేశ అగ్ర Ram Jag Vs State & U.P. State Vs Rakesh Kumar కేసులలో వెలిబుచ్చిన న్యాయసూత్రాలను అంగీకరించడం జరిగింది. FIR కోర్టుకు పంపడంలో జాప్యం చేయుట కూడా మంచిదికాదు. జాప్యమున్నచో దానికి గల కారణాలు తెలుపవలెను.

ప్రథమ సమాచారము అందజేయుటలో ఆలస్యమున్న దానికిగల కారణములను ప్రాథమిక దశలోనే తెలుసుకొనవలెను. FIR Format లో సమాచారము అందజేయుటలో జాప్యమునకు గల కారణముల గురించి ఒక Column కలదు, అది నింపవలెను.

నిజమైన కేసులో జాప్యానికి తప్పక ఒక కారణం ఉండును. అసలు కారణము తెలుసుకొని అది FIR దశలోనే తెలుపవలసిన బాధ్యత Police వారిపై గలదు. జాప్యమునకు, అసత్య కారణములు తెలిసిన అది సందేహపూర్వకమై అసలుకే మోసం వచ్చే ప్రమాదం కలదు. అసత్యాన్ని సులభంగా బహిర్గతం చేయవచ్చు. ఇది గమనించతగ్గ విషయం. ఈ విషయం ఆదిలోనే పోలీసువారు తీసుకోవలసిన ప్రథమ బాధ్యత.

ప్రథమ సమాచారము - స్వరూపం:

Criminal Procedure codeలోని Section 154 ప్రథమ సమాచారము గురించి ప్రస్తావిస్తుంది. ఏ వ్యక్తియైనా Cognizable నేరము గురించి సమాచారమచ్చిన ఆ పోలీసుస్టేషనులో ఉన్న పోలీసు అధికారి నేరము (Crime) రిజిష్టరు చేసి Courtనకు మిగతా అధికారులకు రిపోర్టు పంపవలెను. ఆ రిపోర్టు First Information Report అయి యున్నది. దీనికి ఒక Format ఉన్నదన్న విషయం పోలీసు అధికారులకు తెలియును. దానిని FIRగా పిలువబడుచున్నది. Non Cognizable కేసులలో అందిన సమాచారమునకు FIR జారీ చేయనవసరము లేదన్నది ప్రతి పోలీసు అధికారులకు తెలియును. ఈ FIRలో ప్రథమ సమాచారము సంగ్రహము చెప్పుట మరియు అందిన లేక నమోదు చేసిన ప్రథమ సమాచారము జతపరచవలెను. 

ఈ విషయములలో కొన్ని న్యాయసూత్రములు ఇమిడియున్నవి. ప్రథమ సమాచారము నేరము Cognizable అయినచో ఆ నేరము గురించి పరిశోధనకు ఉపక్రమించుటకు ఉద్దేశించబడినది. సమాచారములో నేరము యొక్క పూర్తి వివరములు అనగా నేరము జరిగిన విదము, నేరస్థుల వివరముల గురించి వివరణలు లోపించుట లోపముకాదు. సమాచారము యిచ్చిన వ్యక్తికి స్వయంగా నేరము గురించి తెలిసినప్పుడు చెప్పడం ఉచితము.

ఈ విషయం నిర్భయ కేసులో Mukesh Vs State of NCT oF Delhi (2017) 6 Sec 1) సుప్రీంకోర్టు వారు FIR (Encylopedia) the whole case) కేసు యొక్క సమస్త స్వరూపము కావలసిన అవసరం లేదని ముద్దాయిల పేర్లు FIR లో లేనంతమాత్రముచే కేసు బలహీనము కాదని ఉటంకించిరి.

FIR జారీ చేసిన పిదప పోలీసు పరిశోధనాధికారి (Investigation Officer) వెంటనే నేరపరిశోధన చేపట్టి అవసరమైన చర్యలు తీసుకొని, నేరము జరిగిన విధానం, నేరస్తులను గుర్తించుట, సాక్షులను గుర్తించి, వారిని విచారించుట, నేరస్థలంలో ఆధారాలు సేకరించుట నేరము రుజువు చేయుటకు ఉపకరించే మిగతా ఆధారములను సేకరించుట చేపట్ట వలెనన్న విషయం పోలీసు అధికారికి తెలియును. ఈ విషయంలో పోలీసు అధికారులకు వారి అకాడమిలో శిక్షణ కాలంలో వారికి అవగాహన కలగజేసియుందురు. అందులో కొన్ని న్యాయసూత్రాలు యిమిడి యున్నవి వాటి గురించి ప్రస్తావించెదను. ఈ న్యాయ సూత్రాలను పాటించినచో పరిశోధనలో లోపాలు నివారించిన నేర నిరూపణకు మార్గము సుగుమమగును. 

(సశేషం)